Nowe przepisy umożliwiające pracodawcom prewencyjną i doraźną kontrolę trzeźwości pracowników wejdą w życie 21 lutego 2023 roku. Kontrolę będzie można rozpocząć dwa tygodnie po opublikowaniu w zakładzie pracy stosownego regulaminu.

Pracodawca będzie zobowiązany do poinformowania pracowników objętych kontrolą trzeźwości o jej wprowadzeniu na co najmniej dwa tygodnie przed jej rozpoczęciem. Warto już teraz zaprojektować odpowiednią regulację wewnętrzną – zmiany do ZUZP oraz do regulaminu pracy, a w przypadku pracodawców zatrudniający poniżej 50 pracowników – treść obwieszczenia.

Do tej pory, w sytuacjach związanych ze spożyciem alkoholu przez pracownika, kontrolowanie trzeźwości bez zgody pracownika było możliwe tylko przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (np. Policję). Pracodawca mógł również przeprowadzić kontrolę osobiście w sytuacji, gdy pracownik wyraził na to zgodę lub sam wyraźnie zgłosił takie żądanie. Należało jednak pamiętać, że pracownik miał prawo w każdej chwili wycofać zgodę na przetwarzanie wyników kontroli trzeźwości. Przepisy pozwalały jedynie na kontrolę trzeźwości w kontekście spożycia alkoholu, nie zezwalały jednak na weryfikację, czy pracownik zażywał środki odurzające lub narkotyki.

Jakie nowe rozwiązania znalazły się w nowelizacji Kodeksu pracy?

Dzięki nowym przepisom pracodawca:

1. może bezpośrednio, samodzielnie przeprowadzić prewencyjną kontrolę pracownika na obecność alkoholu z zastosowaniem metod nielaboratoryjnych (badanie alkomatem);
2. może także samodzielnie przeprowadzić kontrolę na obecność w organizmie pracownika środków działających podobnie do alkoholu (przy czym wykaz takich środków zostanie ustalony w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw zdrowia (na ten moment w projekcie znalazły się m.in. opioidy, amfetamina, kokaina);
3. może przetwarzać dane osobowe związane z wynikiem przeprowadzonej kontroli bez konieczności uzyskania zgody pracownika;
4. ma obowiązek nie dopuścić pracownika do pracy, jeżeli kontrola wykaże niedozwolony poziom obecności alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu, a także gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu, a także gdy spożywał alkohol lub zażywał środki działające podobnie do alkoholu w czasie pracy.

Kontrolę trzeźwości pracodawca może przeprowadzić przy użyciu urządzenia (alkomatu) posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie.

Nadal, na żądanie pracownika niedopuszczonego do pracy albo z inicjatywy pracodawcy, badanie na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu będzie mógł przeprowadzić funkcjonariusz Policji lub inny upoważniony organ. Organ będzie miał także możliwość skierowania pracownika na badania laboratoryjne krwi lub moczu w sytuacjach przewidzianych przepisami ustawy.

Kontrola trzeźwości pracowników może być wprowadzona w zakładzie pracy, jeśli jest to niezbędne do ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. Przebywanie pracownika w stanie po użyciu alkoholu, w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu, a także spożywanie alkoholu w czasie pracy lub zażywanie środków podobnych do alkoholu w czasie pracy stanowi ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i zagrożone jest karą porządkową (upomnienie, nagana, kara pieniężna) lub może stanowić podstawę rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia.

Pracodawca nie może prowadzić kontroli trzeźwości inaczej niż w oparciu o zasady spisane w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub obwieszczeniu (dotyczy to pracodawców zatrudniających poniżej 50 osób). Ustawa wskazuje na to, że kontrola może ograniczać się tylko do grup pracowników wyszczególnionych w regulacjach wewnętrznych pracodawcy. Pracodawca musi ponadto uregulować sposób prowadzenia kontroli, jak również czas (np. określić pory dnia, w których może dokonywać kontroli – to jest przykładowo przed rozpoczęciem pracy) i częstotliwość jej przeprowadzenia (np. codziennie, jeżeli wymaga tego charakter pracy – kierowcy, praca na wysokości, praca na hali produkcyjnej, itd.).

W nowej regulacji został również przewidziany obowiązek analogicznego stosowania przepisów dotyczących kontroli trzeźwości względem osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy (umowa zlecenie, umowa o dzieło), czy współpracujących z pracodawcą osób fizycznych prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą (umowa b2b).