W wyroku z dnia 30 stycznia 2024 r. w sprawie C-442/22 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznał, że podatnik nie powinien zostać zobowiązany do zapłaty VAT z pustych faktur wystawionych przez pracownika, o ile wystawienie takiej fałszywej, pustej faktury odbyło się bez wiedzy i zgody pracodawcy. Pracodawca zapłaci jednak VAT z takiej fałszywej faktury, jeśli nie dochował należytej staranności w celu kontrolowania działań nieuczciwego pracownika.

Tło sprawy dotyczącej wystawiania pustych faktur

Sprawa dotyczyła spółki prowadzącej stację benzynową. W wyniku przeprowadzonej kontroli okazało się, że ta spółka wystawiła blisko 1700 faktur wykazujących kwotę VAT nieodzwierciedlającą rzeczywistej sprzedaży towarów, o łącznej wartości prawie 1,5 miliona złotych. Te faktury nie zostały zarejestrowane w księgach rachunkowych spółki i zostały wystawione przez długoletnią pracownicę spółki bez zgody i wiedzy zarządu tej spółki. Wystawione faktury były następnie sprzedawane przez pracownicę na rzecz podmiotów wskazanych na fakturze, w celu odliczenia VAT przez tych adresatów faktur. Organ uznał, że to spółka powinna zapłacić podatek wykazany na fakturach z uwagi na brak dochowania należytej staranności w celu uniknięcia tego procederu. Organ argumentował, że żaden dokument nie określał konkretnych obowiązków pracownicy, która ze względu na swoje funkcje mogła wystawiać faktury poza systemem księgowym spółki i bez zgody kierownictwa.

Uzasadnienie wyroku TSUE

W wyniku złożonego pytania prejudycjalnego przez Naczelny Sąd Administracyjny sprawą zajął się TSUE. Trybunał miał rozstrzygnąć czy w sytuacji, gdy pracownik podatnika wystawił fałszywą fakturę z VAT, posługując się tożsamością pracodawcy jako podatnika bez jego wiedzy i zgody, należy takiego pracownika uznać za odpowiedzialnego do zapłaty VAT z wystawionych faktur, czy też winien być to pracodawca, którego dane znajdują się na fakturze jako podmiotu wystawiającego / sprzedawcy.

TSUE potwierdził, że nie zawsze osobą odpowiedzialną za zapłatę VAT z pustej faktury jest podmiot wskazany na fakturze jako wystawca, w szczególności w sytuacji, gdy inna osoba, która dopuściła się oszustwa, w gruncie rzeczy przywłaszcza sobie dane podatnika (działającego w dobrej wierze), a organ podatkowy zna tożsamość osoby, która rzeczywiście wystawiła tę fałszywą fakturę.

Trybunał przypomniał także, że nie jest sprzeczne z prawem Unii Europejskiej wymaganie, by podmiot gospodarczy przedsięwziął wszelkie środki, jakich można od niego racjonalnie wymagać, w celu upewnienia się, że dokonywana przez niego transakcja nie prowadzi do udziału w oszustwie VAT. Stąd za podatnika VAT działającego w dobrej wierze nie można uznać takiego podatnika, który nie dochował należytej staranności. W tym wypadku chodzi o należytą staranność wymaganą w celu kontrolowania działań swojego pracownika i uniknięcia w ten sposób możliwości wykorzystania przez tego pracownika jego danych identyfikacyjnych do popełnienia oszustwa (na przykład wystawiania pustych faktur). W tej sytuacji to pracodawca byłby odpowiedzialny za zapłatę VAT z tak wystawionych faktur.

TSUE skonkludował, że w celu ustalenia istnienia dobrej wiary po stronie pracodawcy należy dokonać całościowej oceny wszystkich istotnych okoliczności. Należy sprawdzić czy podatnik, którego dane identyfikacyjne do celów VAT zostały przywłaszczone przez jego pracownika do wystawiania fałszywych faktur w celu popełnienia oszustwa, wykazał się należytą starannością wymaganą do kontroli działań tego pracownika.

Wnioski co do stanowiska TSUE w sprawie fałszywych faktur

TSUE po raz kolejny położył nacisk na kwestie wykazania się dobrą wiarą przez podatnika. W stanowisku Trybunału Sprawiedliwości UE nie podano jednak jasnych wytycznych co do wymagań wobec podatnika, które należy spełnić, aby zostać uznanym za działającego w dobrej wierze.

Z punktu widzenia działalności organizacji istotne jest przede wszystkim wypracowanie procedur pozwalających na dochowanie należytej staranności w nadzorze nad pracownikami, w szczególności odpowiedzialnych za wystawianie faktur. Szkolenia czy utrwalone na piśmie instrukcje dla odpowiednich działów mogą być pomocne w tym zakresie. Warto też umieścić tę sprawę w szerszym kontekście, na przykład w przypadku wejścia w życie obowiązkowego Krajowego Systemu e-Faktur, który będzie opierał się na odpowiednim procesie autoryzacji i weryfikacji pracowników wystawiających faktury.

Wyrok otwiera również drogę do wznowienia postępowania dla tych firm, które weszły w spór z organami podatkowymi w sprawach dotyczących wystawiania pustych faktur przez pracowników.