Sygnaliści a ochrona środowiska, co nowego?

4 sierpnia 2022 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano kolejną wersję projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, czyli tzw. ustawy o sygnalistach, implementującą Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii („Dyrektywa”).

Polska jest jednym z kilkunastu państw członkowskich, które pomimo upływu terminu 17 grudnia 2021 r. nadal nie implementowała Dyrektywy. Komisja Europejska 15 lipca 2022 r. zwróciła się między innymi do Polski poprzez wydanie uzasadnionej opinii w związku z brakiem działań w kierunku wdrożenia Dyrektywy do polskiego porządku prawnego. Polska musi odpowiedzieć na nią w terminie 2 miesięcy, w przeciwnym wypadku Komisja uprawniona będzie do wniesienia skargi do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Intensyfikacja działań podejmowanych przez Unię Europejską w celu przyspieszenia transpozycji Dyrektywy wpływa na wzmożone prace legislacyjne nad projektem ustawy. Dla przedsiębiorców oznacza to potrzebę rozpoczęcia przygotowań przedsiębiorstwa do spełnienia nowych obowiązków znajdujących się w projekcie ustawy.

Nowe obowiązki przedsiębiorcy

Podstawowym założeniem Dyrektywy oraz ustawy o sygnalistach, jest zapewnienie możliwości zgłoszenia oraz ochrony osobom zgłaszającym naruszenia prawa, które zostało zdefiniowane przez ustawodawcę szeroko, jako „działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa”. Zakres przedmiotowy również został określony szeroko i obejmuje wiele różnorodnych obszarów prawa, w tym ochronę środowiska.

Przedsiębiorca, na rzecz którego wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 osób w celu zapewnienia możliwości zgłoszenia naruszenia prawa będzie zobowiązany do utworzenia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych. Ustanowienie procedury wewnętrznej będzie musiało się odbyć po przeprowadzeniu konsultacji z zakładową organizacją związkową albo z przedstawicielami osób świadczących pracę na jego rzecz.

Sygnaliści w ochronie środowiska

Regulacje środowiskowe ze względu na znaczne zróżnicowanie oraz rozproszenie stanowią duże wyzwanie dla przedsiębiorców, którzy niejednokrotnie nawet nieświadomie nie spełniają któregoś ze środowiskowych obowiązków.

Niezgodności w zakresie ochrony środowiska mogą dotyczyć wielu różnych sfer działalności przedsiębiorstwa, takich jak:

• gospodarka odpadami bez wymaganego wpisu w rejestrze odpadów bądź niezgodnie z uzyskanym wpisem;
• uruchomienie instalacji bez wymaganego pozwolenia lub funkcjonowanie z przekroczeniem warunków ustalonych w pozwoleniu dla danej instalacji;
• odprowadzanie ścieków, w tym wód opadowych, do wód lub ziemi bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego lub wbrew niemu.

Do czynienia możemy mieć z bezpośrednim zawiadomieniem przez sygnalistę o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, ale również ze zgłoszeniem dokonanym przez pracowników np. w toku kontroli organu środowiskowego, podczas której inspektorzy rozmawiają z pracownikami kontrolowanego zakładu.

Znaczenie Green Compliance

Poza procedurami dotyczącymi sygnalistów, dla przedsiębiorcy istotne są także narzędzia tzw. Green Compliance, które gwarantują minimalizację wystąpienia ryzyka związanego z uchybieniami środowiskowymi lub zapobiegną ich eskalacji. Green Compliance to środowiskowy audyt prawny i techniczny lub też wdrożenie procedur zarządzania ryzykiem środowiskowym i sytuacjami awaryjnymi w obszarze ochrony środowiska. Istotą Green Compliance jest usprawnienie działania przedsiębiorstwa oraz zapewnienie szybkiej i skutecznej reakcji na nieprawidłowości i awarie.

Czas na działanie

Przyspieszone tempo prac nad implementacją Dyrektywy może zaskoczyć nieprzygotowanych przedsiębiorców. W toku prac legislacyjnych początkowy 14 dniowy termin na wprowadzenie wymaganych procedur wewnętrznych został wydłużony do okresu 2 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy dla podmiotów zatrudniających ponad 250 osób, natomiast dla mniejszych przedsiębiorstw zatrudniających pomiędzy 50 a 250 pracowników, termin ten został wyznaczony na 17 grudnia 2023 r.

Wprowadzenie kompleksowych narzędzi oraz przygotowanie przedsiębiorstwa zgodnie z Green Compliance może okazać się skomplikowane i czasochłonne, w szczególności w przypadku dużych przedsiębiorstw operujących w sektorach szczególnie narażonych na uchybienia środowiskowe, takich jak: przemysł energetyczny, chemiczny czy branża motoryzacyjna. Skuteczne oraz efektywne działanie pozwoli nie tylko na zmniejszenie ryzyka wystąpienia uchybień oraz powiązanej z nimi odpowiedzialności, ale wpłynie również pozytywnie na wizerunek oraz wycenę przedsiębiorstwa.