4 listopada 2022 roku weszła w życie ustawa z 27 października 2022 roku o środkach nadzwyczajnych mających na celu ograniczenie wysokości cen energii elektrycznej oraz wsparciu niektórych odbiorców w 2023 roku. Poniżej przedstawiamy główne zasady ochrony odbiorców uprawnionych przed wzrostem cen energii, rekompensat dla dostawców energii oraz odpisów na Fundusz, jakich dokonywać będą wytwórcy energii i przedsiębiorstwa obrotu.

Limit cen energii dla gospodarstw domowych, małych i średnich przedsiębiorstw, samorządów i innych odbiorców wrażliwych

Oficjalnie, ustawa ma służyć stosowaniu rozporządzenia Rady (UE) 2022/1854 z dnia 6 października 2022 roku w sprawie interwencji w sytuacji nadzwyczajnej w celu rozwiązania problemu wysokich cen energii. Cel ten realizuje w zakresie, w jakim ustala limit ceny po jakiej wolno dostarczać w 2023 roku energię elektryczną do gospodarstw domowych i innych lokali związanych z celami mieszkalnymi (693 złotych/MWh) oraz wprowadza tymczasową ochronę – także jako limit ceny (785 złotych/MWh) – dla innych wskazanych w ustawie odbiorców uprawnionych: małych i średnich przedsiębiorstw, jednostek samorządu terytorialnego i przedsiębiorstw komunalnych, zakładów opieki zdrowotnej, różnych jednostek świadczących pomoc społeczną i wychowawczą, placówek oświatowych i szkolnictwa wyższego, kulturalnych, organizacji pożytku publicznego, związków zawodowych, straży pożarnej, schronisk i azylów dla zwierząt. Lista tych odbiorców uprawnionych jest szczegółowa i zawiera dodatkowe warunki, od których zależy uzyskanie ochrony (np. rodzaj działalności, na potrzeby której zużywana jest energia elektryczna).

W tym zakresie ustawa bezpośrednio odpowiada na wyzwania społeczne i gospodarcze napięcia spowodowane ograniczeniem dostaw gazu do Europy przez Rosję w kontekście agresji zbrojnej tego kraju na Ukrainę.

W przypadku gospodarstw domowych mechanizm limitu łączy się z wcześniejszym zamrożeniem cen do maksymalnego progu zużycia energii elektrycznej (między 2 MWh a 3 MWh) na podstawie ustawy z 7 października 2022 roku o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej. Nowy limit ceny będzie obowiązywać dla zużycia ponad ten próg.

W przypadku innych grup odbiorców uprawnionych, w szczególności małych i średnich przedsiębiorstw oraz samorządów, limit ceny stosuje się w rozliczeniach z tytułu dostaw energii od 1 grudnia 2022 roku do 31 grudnia 2023 roku. Ponadto, w przypadku, gdy po 23 lutego 2022 roku doszło do zawarcia nowej umowy na dostawy energii albo gdy doszło do zmiany ceny w umowie dotychczasowej, limit ceny stosować się będzie także wstecz do dostaw realizowanych w ramach takiej nowej lub zmienionej umowy – do 30 listopada 2022 roku Ustawa przewiduje cykliczne rozliczanie takich korekt w 2023 roku. Limity cen stosuje się też w przypadku umów przewidujących zabezpieczenie cen energii na podstawie notowań na giełdzie towarowej.

Rozliczenia związane ze stosowaniem cen maksymalnych będą rodziły odpowiednie konsekwencje podatkowe, np. korekty w zakresie przychodów i kosztów podatkowych oraz podatków pośrednich.

Niezbędne oświadczenia odbiorców uprawnionych

Warunkiem skorzystania z ochrony (limitu ceny) przez odbiorców uprawnionych innych niż gospodarstwa domowe jest złożenie oświadczenia wobec sprzedawcy energii w terminie do 30 listopada 2022 roku. Minister Klimatu i Środowiska przygotowuje wzór oświadczenia – 7 listopada skierował do jednodniowych konsultacji publicznych projekt rozporządzenia w tej sprawie. Oświadczenie będzie składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Kluczowa w tym kontekście staje się kwalifikacja danego odbiorcy uprawnionego jako mikro-, małego lub średniego przedsiębiorcy (MŚP), gdyż tacy przedsiębiorcy mogą korzystać z limitu ceny niezależnie od rodzaju wykonywanej działalności gospodarczej. Polski ustawodawca odwołał się w tym zakresie do definicji MŚP z polskiej ustawy Prawo przedsiębiorców, które co do zasady zezwala na weryfikację statusu MŚP na poziomie pojedynczych spółek (bez uwzględniania wskaźników podmiotów powiązanych). Tymczasem na gruncie obecnych przepisów unijnych zezwalających państwom członkowskim na ustalenie ceny sztywnej dla przedsiębiorców z sektora MŚP status danego podmiotu bada się biorąc pod uwagę sytuację całej grupy. Powoduje to konieczność indywidualnej oceny ryzyka, czy dany odbiorca energii jest uprawniony do sztywnej ceny energii elektrycznej.

Rekompensaty dla dostawców energii

Ustawa przewiduje rekompensaty dla dostawców energii dostarczających ją do odbiorców uprawnionych z zastosowaniem limitu ceny. Przepisy wyróżniają szereg różnych formuł kalkulacji rekompensat, definiując osobne ceny odniesienia, referencyjne i umowne, w zależności od tego, jakiego okresu dostaw i jakiego typu umowy sprzedaży to dotyczy. Rekompensaty wypłacać będzie Zarządca Rozliczeń S.A.

Właściwe wnioski o wypłatę rekompensaty będą składane do 25 dnia kolejnego miesiąca, jednak ustawa przewiduje możliwość występowania o comiesięczną zaliczkę na poczet rekompensaty za grudzień 2022 roku (termin na wniosek od 1 do 9 grudnia) z wypłatą do 20 grudnia 2020 roku oraz styczeń 2023 roku (termin na wniosek od 2 do 9 stycznia), z wypłatą do 20 stycznia 2023 roku. Zaliczki zostaną rozliczone z kwotą rekompensaty należną za lipiec 2023 roku, przy czym właściwe wnioski o wypłatę rekompensaty za te dwa miesiące należy złożyć osobno, w terminie od 14 lutego do 28 lutego 2023 roku.

Wypłata rekompensat następować będzie, co do zasady, w terminie 30 dni. Rekompensaty będą stanowiły przychód podatkowy uprawnionego ze sprzedaży energii elektrycznej lub usług.

W 2024 roku nastąpi weryfikacja wypłat (rozliczenie) rekompensat, wiąże się to z dodatkowymi obowiązkami po stronie beneficjentów tych rekompensat. Brak złożenia stosownego wniosku w odpowiednim terminie skutkować będzie uznaniem wypłaconych rekompensat za nienależne. Również zaprzestanie działalności gospodarczej w okresie 12 miesięcy od dnia wypłaty rekompensaty za ostatni miesiąc prowadzi do uznania wypłaconych rekompensat za nienależne, z jednym tylko wyjątkiem – wydzielenia OSD w ramach procedur unbundlingu.

Dodatkowy upust – ograniczenie zużycia energii przez MŚP

Mikro, małym i średnim przedsiębiorcom w rozumieniu polskiej ustawy Prawo przedsiębiorców przysługuje dodatkowy rabat w razie ograniczenia poboru energii w 2023 roku do 90% średniorocznego zużycia w porównaniu z okresem referencyjnym (od 1 stycznia 2018 roku do 31 grudnia 2022 roku). Upust wynosi 10% „łącznej kwoty rozliczenia sprzedaży energii elektrycznej poniesionej przez odbiorcę uprawnionego” w 2023 roku. Jak rozumiemy, chodzi o wartość dostarczonej w tym okresie energii.

Ustawodawca nie był konsekwentny, w obecnym brzmieniu ustawy rabat nie będzie przysługiwał MŚP kwalifikującym się jako odbiorcy uprawnieni na podstawie art. 2 pkt 2 lit. c ustawy, w tym rolnikom.

Odpisy na Fundusz – sytuacja wytwórców i przedsiębiorstw obrotu

Ustawa zakłada gromadzenie środków na wypłaty rekompensat w formie odpisów na Fundusz zarządzany przez Zarządcę Rozliczeń S.A. z tytułu działalności wytwórców energii elektrycznej oraz przedsiębiorstw obrotu. Zasady obliczania odpisów na Fundusz zostały ujęte w ustawie i towarzyszącym rozporządzeniu Rady Ministrów z 8 listopada 2022 roku w sprawie sposobu obliczania limitu ceny. Rozporządzenie weszło w życie 10 listopada br.

Podstawowe wątpliwości budzi przyjęta zasada obliczania odpisów na Fundusz odrębnie dla każdego dnia. Oznacza to brak możliwości skompensowania straty odniesionej w danym dniu zyskiem z dni (okresów) kolejnych, który będzie w całości (powyżej ustalonego limitu ceny sprzedaży energii) odprowadzany na Fundusz. Pozostaje to w sprzeczności z zasadą wyrażoną w rozporządzenia Rady (UE) 2022/1854, zgodnie z którą – w drodze wyjątku – w okresie od 1 grudnia 2022 roku do 30 czerwca 2023 roku ograniczeniu może podlegać faktycznie osiągnięty dochód. W ramach prac nad rozporządzeniem Komisja szybko wychwyciła ten problem i w ostatecznej treści tego aktu nie proponowała już rozliczeń dobowych.

Innym problemem jest wydłużenie okresu stosowania odpisów na Fundusz poza graniczną datę 30 czerwca 2023 roku, wyznaczoną na mocy wspomnianego rozporządzenia Rady (UE) 2022/1854. Zaburza to procesy rynkowe zachodzące już teraz i nie da się uzasadnić w świetle zakazu ingerowania przez państwa członkowskie w ceny energii elektrycznej na rynku wewnętrznym, wynikające z podstawowej architektury unijnego rynku energii.

Szereg szczegółowych postanowień dotyczących ustalania limitu ceny budzi zastrzeżenia co do proporcjonalności oraz niedyskryminacyjnego traktowania poszczególnych grup przedsiębiorców objętych tą regulacją. Powoduje to konieczność indywidualnej oceny sytuacji poszczególnych wytwórców i przedsiębiorstw obrotu.

Odpisy na Fundusz będą stanowiły koszty uzyskania przychodów dla celów podatkowych.

Wytwórcy – kto dokonuje wpłat, kto wyłączony?

Odpisy dotyczą wytwórców wytwarzających energię elektryczną w jednostce wytwórczej o mocy zainstalowanej większej niż 1 MW, z wykorzystaniem energii z OZE (wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalnej, hydroenergii, biomasy i biopłynów), odpadów, węgla brunatnego i kamiennego, paliw ciekłych i paliw gazowych.

Odpisów na Fundusz nie muszą dokonywać wytwórcy wykorzystujący biogaz i biogaz rolniczy, eksploatujący projekty demonstracyjne oraz wytwórcy OZE w zakresie energii elektrycznej przedstawianej do rozliczenia zarządcy rozliczeń w ramach akcyjnego systemu wsparcia, a także te jednostki, które obejmuje system rozliczenia ujemnego salda zgodnie z art. 70a-70f ustawy OZE i których moc przekracza 1 MW (również w zakresie energii objętej tym rozliczeniem).

Dla energii wytwarzanej w instalacjach OZE objętych wsparciem aukcyjnym i nieprzedstawianej do rozliczenia Zarządcy Rozliczeń S.A. wytwórców obowiązywać będzie odpis na Fundusz w zakresie przychodów przekraczających cenę ze zwycięskiej oferty aukcyjnej dla tego projektu (z uwzględnieniem ustawowej indeksacji). Wymaga to wyznaczenia limitu ceny indywidualnie dla każdego projektu korzystającego ze wsparcia aukcyjnego. Limit będzie inny dla grudnia 2022 roku i inny dla odpisów na Fundusz w 2023 roku (po uwzględnieniu indeksacji).

Uważamy, że limit ceny nie został precyzyjnie ujęty w stosunku do wytwórców, którzy dopiero będą przystępować do rozliczeń w systemie aukcyjnym (nie złożyli jeszcze pierwszego wniosku o rozliczenie salda do Zarządcy Rozliczeń S.A.). W zależności od ceny w ofercie aukcyjnej i indeksacji te nieprecyzyjne sformułowania mogą prowadzić do innych konkluzji w stosunku do grudnia 2022 roku i okresu od stycznia 2023 roku. Ta kwestia powinna zostać wyjaśniona przez właściwe organy tak szybko jak to możliwe.

Dla wytwarzanej w instalacjach OZE nieobjętych wsparciem aukcyjnym obowiązywać będzie odpis na Fundusz w zakresie przychodów przekraczających cenę referencyjną dla danej technologii w ramach systemu aukcyjnego, obowiązującą w dniu obliczania odpisu na Fundusz. Obecnie obowiązują ceny referencyjne wynikające z rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z 31 października 2022 roku (przykładowo dla instalacji wiatrowych 295 złotych/MWh, fotowoltaicznych 355 złotych/MWh).

W przypadku instalacji wykorzystujących hydroenergię limit ceny sprzedaży energii elektrycznej, powyżej którego następuje odpis na Fundusz, wynosi 40% ceny referencyjnej (aktualnie 270 złotych/MWh).

Dla energii wytwarzanej w instalacjach wykorzystujących biomasę, węgiel, paliwa ciekłe i gazowe ustawodawca przewidział bardziej rozbudowane mechanizmy wyliczenia limitu ceny sprzedaży, powyżej którego następuje odpis na Fundusz, obejmującego m. in. koszty zużytego paliwa, 3% marży (wyliczanej w stosunku do referencyjnej wartości rynkowej energii w danym dniu), kosztu uprawnień do emisji CO2 (dla paliw kopalnych) oraz dodatku inwestycyjnego i na pokrycie kosztów stałych w wysokości 50 złotych/MWh (jednolicie dla wszystkich technologii).

Korporacyjne umowy sprzedaży energii elektrycznej z OZE (cPPA)

Rada Ministrów uwzględniła częściowo krytyczne opinie wobec nieuwzględnienia na poziomie ustawy rozliczeń w ramach różnych instrumentów zabezpieczenia ceny sprzedaży energii elektrycznej, wpływających na rzeczywiste przychody wytwórców OZE, którzy w licznych przypadkach nie odnoszą korzyści z tytułu rosnących, rynkowych cen energii elektrycznej.

Zgodnie z rozporządzeniem limit ceny podwyższa się o wartość rozliczeń (płatności), których wytwórca dokonuje na rzecz odbiorcy na podstawie umowy sprzedaży energii elektrycznej obejmującej instrument finansowy zabezpieczający przychody wytwórcy i koszty zakupu po stronie odbiorcy przed wahaniami cen energii elektrycznej na rynku hurtowym. Wytwórca jest uprawniony do podwyższenia podstawowego limitu ceny wyznaczonego dla jego instalacji według reguł ogólnych, opisanych powyżej, o „średnią wysokość roszczenia należnego odbiorcy” z tytułu takiej umowy.

Zwraca uwagę nieprecyzyjny język rozporządzenia – dodatkowej analizy wymaga ustalenie, jak liczyć średnią wartość owego świadczenia należnego (lit. roszczenia). Instrument powinien, w naszej ocenie, gwarantować ochronę rozliczeń w ramach instrumentów finansowych przed odpisami na Fundusz.

Rozporządzenie nie uwzględnia rozliczeń na bazie korporacyjnych umów sprzedaży energii elektrycznej ze stałą bądź okresowo indeksowaną ceną rozliczanych poprzez fizyczną dostawę do odbiorcy. W takich przypadkach różnica między ceną umowną a limitem ceny dla danej technologii OZE może skutkować koniecznością dokonania odpisów na Fundusz. Różnicuje to niepotrzebne sytuację odbiorców i w naszej ocenie może w pewnych przypadkach uzasadniać zarzut zaburzenia sygnałów inwestycyjnych oraz naruszenia zasad ochrony inwestycji.

Przedsiębiorstwa obrotu

Bodaj największa ekspozycja na zmiany wprowadzane ustawą dotyczy przedsiębiorstw obrotu w odniesieniu do działalności na rynku hurtowym i sprzedaży do odbiorców końcowych. Rada Ministrów uwzględniła koszty zakupu energii przez te przedsiębiorstwa, jednak ograniczyła różnicę między tymi kosztami a ceną dalszej sprzedaży (marżę), powyżej której nastąpi odpis na Fundusz.

Na rynku hurtowym marża ta ograniczona jest do 1,5% dla transakcji na giełdzie towarowej, zorganizowanej platformie obrotu lub w ramach jednolitego łączenia rynków przez wyznaczonych operatorów (NEMO) oraz 1% dla innych transakcji.

W przypadku sprzedaży do odbiorców końcowych marża wynosi 3% i może być powiększona o jednostkowy kosz umorzenia świadectw pochodzenia. Zastanawiające jest dopuszczenie marży na poziomie 3,5% dla transakcji zawieranych na giełdzie towarowej, zorganizowanej platformie obrotu lub w ramach jednolitego łączenia rynków, skoro zasadniczo transakcje takie mają charakter zanonimizowany – przedsiębiorstwo obrotu nie będzie w stanie wskazać odbiorcy końcowego, który nabył taką energię.

Dalsze błędy zawierają odwołania do ceny rynkowej – zdefiniowanej w ustawie w inny sposób niż pojęcie to zostało zastosowane w rozporządzeniu Rady Ministrów. Zakładamy, że zostanie to poprawione w drodze nowelizacji rozporządzenia.

Rygorystyczne zasady odprowadzania i raportowania odpisów na Fundusz

Wpłaty na Fundusz mają być dokonywane w terminie zaledwie 5 dni po zakończeniu miesiąca, dla którego wylicza się wartość odpisu. Oceniamy ten termin jako nieproporcjonalnie krótki.

Zarazem sprawozdania potwierdzające odpis na Fundusz należy sporządzić i przekazać Zarządcy Rozliczeń S.A. do 20 dnia kolejnego miesiąca, w formie elektronicznej. Daje to dodatkową możliwość weryfikacji wysokości należnego odpisu, a brakującą kwotę należy uwzględnić w sumie odpisów za ten kolejny miesiąc (choć i tu sformułowanie ustawowe jest do pewnego stopnia mylące).

Rozliczenia mogą być weryfikowane przez Zarządcę Rozliczeń S.A., w kolejnym kroku mogą powodować wszczęcie postępowania kontrolnego przez Prezesa URE. Kluczowe konsekwencje ma stwierdzenie w toku kontroli zaniżenia odpisów na Fundusz – w takim przypadku Prezes URE ustala kwotę dopłaty w decyzji administracyjnej. Staje się ona wymagalna w terminie 30 dni od doręczenia decyzji, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie (liczonymi również od doręczenia decyzji). Zachowana została droga odwoławcza do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Dodatkowo, sprawozdania składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Ustawa zawiera też katalog dotkliwych sankcji administracyjnych w razie niezastosowania limitu ceny w rozliczeniach z odbiorcami uprawnionymi, niewykonania obowiązku dokonywania odpisu na Fundusz albo obowiązku złożenia sprawozdania potwierdzającego odpis na Fundusz.

Zachęcamy do kontaktu w razie szczegółowych pytań dotyczących tej regulacji.