I. Prawo holdingowe

Nowelizacja w głównej mierze dotyczy wprowadzenia do polskiego prawa spółek handlowych tak zwanego prawa holdingowego. Podstawowe założenia nowej regulacji to:

• wprowadzenie do polskiego prawa pojęcia grupy spółek stanowiącej kwalifikowany stosunek dominacji i zależności między spółkami, tj. holding faktyczny, który tworzą spółka dominująca i spółka albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowym, w którym spółki te kierują się nie tylko interesem własnym, lecz również interesem grupy spółek, a spółka dominująca sprawuje jednolite kierownictwo nad spółką/ami zależną/ymi;
• spółką zależną nie może być, tj. przepisów prawa holdingowego w tym zakresie nie stosuje się do:

a) spółki publicznej,

b) spółki w likwidacji, która rozpoczęła podział swego majątku,

c) spółki w upadłości,

d) spółki będącej podmiotem nadzorowanym objętym nadzorem finansowym w rozumieniu ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym;

• kierowanie się przez spółki interesem grupy spółek doznaje ograniczeń ze względu na możliwość pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników / akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej;

• uczestnictwo w grupie spółek jest dobrowolne i wymaga:

a) uchwały zgromadzenia wspólników / akcjonariuszy spółki zależnej o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej oraz zatwierdzeniu wspólnej strategii gospodarczej grupy spółek; uchwała taka wymaga trzech czwartych głosów na zgromadzeniu wspólników / walnym zgromadzeniu akcjonariuszy;

b) ujawnienia w KRS (wpis deklaratoryjny);

• ustanie uczestnictwa wymaga:

a) uchwały zgromadzenia wspólników / akcjonariuszy spółki zależnej podjętej większością trzech czwartych głosów, lub

b) złożenia przez spółkę dominującą spółce zależnej uczestniczącej oświadczenia o ustaniu uczestnictwa;

Tym samym wydaje się, że sama zmiana struktury grupy i wygaśnięcie stosunku dominacji nie będzie oznaczać ustania uczestnictwa w grupie. Z uwagi na literalne brzmienie przepisu, w przypadku sprzedaży udziałów w spółce z grupy niezbędne będzie podjęcie uchwały zgromadzenia wspólników / akcjonariuszy spółki zależnej albo złożenie przez spółkę dominującą oświadczenia, o którym mowa powyżej.

• możliwość wydawania przez spółkę dominującą spółce zależnej wiążących poleceń:

a) wydawanych w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności;

b) ich minimalna treść jest określona w przepisach (nowy art. 21² § 3 k.s.h.);

c) ich wydawanie musi być uzasadnione interesem grupy spółek, a przepisy szczególne mogą wyłączać lub ograniczać taką możliwość;

d) zarówno ich wykonanie jak i odmowa wykonania wymaga podjęcia odpowiedniej uchwały zarządu spółki zależnej i poinformowania spółki dominującej o podjęciu tej uchwały;

e) odmowa wykonania wiążącego polecenia wymaga uzasadnienia oraz stanowi obowiązek spółki zależnej, jeżeli:

• wykonanie polecenia doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej;
• ze względu na uzasadnioną obawę co do sprzeczności polecenia z interesem spółki zależnej i wyrządzenia jej szkody, która nie zostanie naprawiona (dot. spółek innych niż jednoosobowe);

f) umowa / statut spółki może przewidywać dalsze przesłanki odmowy wykonania polecenia;

• nowelizacja wprowadza także odpowiedzialność odszkodowawczą spółki dominującej za:

a) szkodę wyrządzoną spółce zależnej wykonaniem wiążącego polecenia (chyba że nie ponosi winy, przy czym w przypadku jednoosobowej spółki zależnej, spółka dominująca odpowiada za szkodę tylko jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności);

b) obniżenie wartości udziału przysługującego wspólnikowi spółki zależnej (jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia, a spółka dominująca jest w stanie samodzielnie podjąć uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek oraz zmienić umowę / statut spółki zależnej);

c) szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej (jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek okaże się bezskuteczna, chyba że nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia);

• możliwość powoływania się przez zarządców (m.in. członków zarządu, rady nadzorczej, prokurentów) spółki uczestniczącej w grupie spółek na działanie / zaniechanie w określonym interesie grupy spółek w celu wyłączenia ich osobistej odpowiedzialności;
• odpowiedzialność cywilna członków organów menadżerskich spółki zależnej oraz spółki dominującej jest również wyłączona w sytuacji:

a) wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia spółki dominującej przy braku przesłanek do jego odmowy;

b) odmowy wykonania wiążącego polecenia, kiedy zachodzą ku temu przesłanki;

• obowiązek sporządzania przez zarząd spółki zależnej sprawozdania o powiązaniach umownych tej spółki ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, którego obligatoryjnym elementem są wydane wiążące polecenia;
• uprawnienie wspólników / akcjonariuszy reprezentujących 10 procent głosów / kapitału zakładowego do żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy audytora w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek;
• regulacja sell-out – prawo wspólników / akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej do odkupienia ich udziałów przez spółkę dominującą:

a) rozszerza możliwość zastosowania instytucji na spółki z o.o. oraz liberalizuje przesłanki jej zastosowania;

b) mogą go żądać wspólnicy (akcjonariusze) mniejszościowi reprezentujący nie więcej niż 10 procent kapitału zakładowego spółki zależnej;

c) brak ograniczenia co do liczby odkupujących;

d) spełnienie przesłanki posiadania przez spółkę dominującą co najmniej 90 procent kapitału zakładowego spółki zależnej może zostać spełnione także pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami;

e) ograniczenia co do możliwości wykonania prawa - tylko raz w roku obrotowym;

• regulacja squeeze-out – przymusowego wykupu udziałów / akcji należących do wspólników / akcjonariuszy mniejszościowych:

a) możliwość stosowania do spółek z o.o. oraz przyjęcie bardziej liberalnych niż dotychczas przesłanek;

b) próg 90 procent kapitału zakładowego spółki zależnej musi zostać spełniony przez spółkę dominującą bezpośrednio (umowa spółki / statut może to uprawnienie rozszerzać na wspólnika posiadającego bezpośrednio lub pośrednio mniej niż 90%, lecz nie mniej niż 75 procent kapitału zakładowego);

• rozszerzenie uprawnień nadzorczych spółki dominującej, a w szczególności:

a) możliwość przeglądania w każdym czasie ksiąg i dokumentów spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek oraz żądania od niej informacji (a także wystąpienia z wnioskiem do sądu rejestrowego w przypadku braku takiego udostępnienia / informacji);

b) sprawowanie stałego nadzoru przez radę nadzorczą spółki dominującej nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną (jeśli spółka dominująca nie ma rady nadzorczej, kompetencje te wykonuje jej zarząd);

• wymóg oznaczania grupy spółek w tzw. „firmówkach” (pismach handlowych etc.).

II. Wprowadzenie zasady business judgement rule

Zasada ta pozwala na wyłączenie odpowiedzialności zarządców spółki (m.in. członków zarządu i rady nadzorczej) za szkodę wyrządzoną spółce poprzez podjęcie decyzji, które co prawda okażą się błędne, ale były podejmowane w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

III. Rozszerzenie obowiązków i kompetencji rady nadzorczej

Po wejściu w życie nowelizacji do szczególnych obowiązków oraz kompetencji rady nadzorczej należeć będzie także m.in.:

• sporządzanie oraz składanie zgromadzeniu wspólników pisemnego sprawozdania z działalności rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy (sprawozdanie rady nadzorczej);
• żądanie od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce na podstawie umowy o pracę lub wykonujących na rzecz spółki w sposób regularny określone czynności na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia etc. sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji; dokumentów, wyjaśnień itp. dotyczących spółki, jej spółek zależnych oraz powiązanych (zarząd nie może przy tym ograniczać dostępu do tych informacji etc. i powinien je przekazywać niezwłocznie, nie później niż w terminie dwóch tygodni od zgłoszenia);
• wskazane w punkcie i powyżej kompetencje stałego nadzoru w odniesieniu do spółki zależnej;
• wymóg uzyskania zgody rady nadzorczej na zawarcie przez spółkę transakcji ze spółką dominującą, zależną lub powiązaną, jeżeli wartość transakcji przekracza 10% aktywów spółki (dotyczy tylko spółki akcyjnej);
• możliwość ustanowienia doraźnego lub stałego komitetu rady nadzorczej;
• uprawnienie do podjęcia uchwały w sprawie zbadania na koszt spółki określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę (doradca rady nadzorczej);
• konieczność zwoływania posiedzeń poprzez zaproszenia (tak jak w przypadku zgromadzenia wspólników), przy czym posiedzenia rady nadzorczej mogą się także odbywać bez formalnego zwołania, o ile wszyscy członkowie wyrażą na to zgodę;
• możliwość podejmowania uchwał w sprawach nieobjętych porządkiem obrad, o ile żaden z członków rady nadzorczej biorących udział w posiedzeniu się temu nie sprzeciwi;
• obowiązek protokołowania posiedzeń (analogiczny obowiązek zostaje także wprowadzony w odniesieniu do posiedzeń zarządu).

IV. Doprecyzowanie przepisów dotyczących kadencji i mandatu członków organów

Nowelizacja precyzuje zasady obliczania kadencji członków zarządu i rady nadzorczej:

• kadencję oblicza się w pełnych latach obrotowych, chyba że umowa spółki stanowi inaczej;
• w konsekwencji mandat członka zarządu powołanego dnia 1 czerwca 2021 r. na dwuletnią kadencję wygaśnie z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za rok obrotowy 2023 (o ile w danej spółce rok obrotowy = rok kalendarzowy);
• nowe zasady liczenia kadencji znajdą już zastosowanie do członków organów pełniących swoje funkcje w dniu wejścia w życie przepisów.

V. Rozszerzenie katalogu osób objętych zakazem pełnienia funkcji

Dotychczasowy katalog osób wyłączonych od możliwości piastowania w spółkach powyższych funkcji zostaje rozszerzony o osoby, które zostały skazane prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa:

• sprzedajności, przekupstwa, płatnej protekcji oraz nadużycia funkcji;
• nieprzekazania informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień radzie nadzorczej (nowo wprowadzony art. 587¹ k.s.h.);
• utrudniania dostępu do dokumentów i nieudzielania informacji doradcy rady nadzorczej (nowo wprowadzony art. 587² k.s.h.);

Nowe sankcje karne za naruszenie obowiązków informacyjnych (patrz również: punkt iii powyżej) wobec rady nadzorczej lub doradcy rady nadzorczej przewidują zagrożenie karą grzywny do wysokości 50 tysięcy złotych albo karą ograniczenia wolności.

VI. Wejście w życie

Ustawa przewiduje sześć miesięcy vacatio legis i wchodzi w życie 13 października 2022 roku.