Począwszy od 22 lutego 2022 r., zakres systemu monitorowania transportu, tzw. systemu SENT, zostanie rozszerzony o transport odpadów z zielonej listy o masie powyżej 20 kg oraz odpadów niebezpiecznych. Ruch ten to przede wszystkim kolejny punkt na długiej liście obowiązków dotyczących odpadów i ich zagospodarowania, wpisujący się w trend ESG, realizowany poprzez unijną koncepcją rozszerzonej odpowiedzialności producenta w ramach Green Deal.

Co jest klasyfikowane jako odpad z perspektywy prawnej?

Objęcie systemem SENT transportu odpadów powinno skłonić wielu przedsiębiorców do rzetelnej weryfikacji, czy ich działalność nie jest przypadkiem związana z przemieszczaniem odpadów. Praktyka rynkowa pokazuje bowiem, że często przedsiębiorcy są nieświadomi wykorzystywania odpadów w swojej działalności. Wynika to z tego, że biznesowe rozumienie pojęcia odpadu mija się z jego definicją prawną. Zgodnie z przepisami, odpadem jest każda rzecz, której wyzbyto się niezależnie od zamiaru i która nie jest zdatna do użytkowania zgodnie z jej pierwotnym przeznaczeniem, a wartość ekonomiczna nie ma w tym przypadku znaczenia. Z naszej praktyki wynika, że ku zdziwieniu przedsiębiorców za odpady uznano: uszkodzone pojazdy, części samochodowe przeznaczone do regeneracji, stelaże i elementy ochronne zwracane przez klientów, niesprawną elektronikę, partie towaru wycofane z rynku innego państwa, a także niesprzedany towar.

Na kim spoczywa odpowiedzialność za odpady niebezpieczne i jakie są kary za niedokonanie zgłoszenia SENT?

Rozszerzenie systemu SENT będzie miało szczególnie duży wpływ na działalność podmiotów zaangażowanych w międzynarodowy obrót towarami, a w szczególności tych działających na rynku aftermarket services.

Niedostosowanie się do nowych wymagań może skutkować negatywnymi konsekwencjami na wielu polach. Nielegalna gospodarka odpadami oznacza ekspozycję nie tylko na sankcje karne i administracyjne za brak odpowiednich pozwoleń, ale również - w przypadku odpadów niebezpiecznych - na odpowiedzialność karną za uczestniczenie (nawet nieświadome) w procederze tzw. mafii śmieciowej. Związane jest to z faktem, że odpowiedzialność za odpady niebezpieczne spoczywa na ich wytwórcy aż do momentu, w którym zostaną one ostatecznie unieszkodliwione albo poddane odzyskowi przez uprawniony podmiot. Jeśli więc przykładowo odpad trafi na nielegalne wysypisko zamiast do odpowiedniego zakładu, wytwórca naraża się na kary pieniężne sięgające nawet miliona złotych, zaś członkowie zarządu wytwórcy mogą podlegać odpowiedzialności karnej.

Jeżeli zaś chodzi o kary nakładane za niedokonanie zgłoszenia w SENT, to wynoszą one nawet 46% wartości brutto przewożonego towaru (ale nie mniej niż 20 000 złotych), zaś za nielegalny transgraniczny transport odpadów organ może nałożyć karę w wysokości nawet do pół miliona złotych.

Jak funkcjonuje system SENT?

Sam system SENT, funkcjonujący od 2017 r., pierwotnie został wprowadzony jako rozwiązanie monitorujące transport drogowy towarów wrażliwych (obecnie również transport kolejowy), mające przeciwdziałać wyłudzeniom podatkowym ze szczególnym uwzględnieniem określonych kategorii wyrobów akcyzowych. SENT zapewnia bieżący (po wprowadzeniu geolokalizacji wręcz „na żywo”) wgląd w los transportowanych towarów wrażliwych.

Funkcjonowanie w ramach tego systemu nakłada szereg obowiązków na zaangażowane w transport strony – m.in. przesłania zgłoszenia do systemu przed rozpoczęciem transportu przez podmiot wysyłający, uzupełnienia zgłoszenia i kontroli transportowanych towarów przez przewoźnika oraz potwierdzenia odbioru towaru przez odbiorcę. Obowiązki te, oprócz walki z czarną i szarą strefą w zakresie obrotu towarami wrażliwymi, mają także na celu zwalczanie działań nieuczciwych podmiotów, dokonujących błędnych klasyfikacji towarów, ułatwienie wykrywania takich praktyk oraz ich sankcjonowanie (w tym egzekwowanie odpowiednich należności podatkowych, zgodnie ze stawkami właściwymi dla faktycznie transportowanych towarów).

Zapowiedziane przez resort intensywne kontrole po 22 lutym 2022 r. oznaczają, że przedsiębiorcy mają niewiele czasu na wprowadzenie wymaganych zmian, takich jak uzyskanie odpowiednich pozwoleń, rejestrację w systemie czy nawet odpowiednie przeszkolenie pracowników i wprowadzenie procedur wewnętrznych. Zaniechanie tym obowiązkom wiązać będzie się nie tylko z wymienionymi karami, ale też wpłynie na pozycję rynkową przedsiębiorcy związaną z wynikami raportowania niefinansowego i kryteriami ESG, a w konsekwencji – możliwością finansowania, ubezpieczania działalności czy też możliwości startowania w przetargach publicznych.