Ustawa o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego („Ustawa”) potocznie nazywana ustawą sankcyjną, weszła w życie 16 kwietnia 2022 r.

Ustawa uzupełnia pakiet wiążących Polskę środków ograniczających (sankcji) przyjętych na poziomie Unii Europejskiej poprzez między innymi:

i. utworzenie krajowej listy osób i podmiotów objętych sankcjami (lista sankcyjna);

ii. utworzenie nowego środka ograniczającego w postaci wykluczenia podmiotów sankcjonowanych z postępowań o udzielenie zamówienia publicznego;

iii. ustanowienie krajowego embargo na węgiel pochodzący z terytorium Rosji i Białorusi;

iv. uregulowanie odpowiedzialności administracyjnej i karnej z tytułu naruszeń Ustawy oraz rozporządzeń unijnych ustanawiających sankcje wobec Rosji i Białorusi.

Kto i w jaki sposób może znaleźć się na krajowej liście sankcyjnej?

Krajowa lista sankcyjna, prowadzona przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, stanowi uzupełnienie list prowadzonych przez Unię Europejską. Dlatego też, znaleźć się mogą na niej wyłącznie podmioty, które nie figurują już na liście unijnej.

Wpisowi podlegają osoby i podmioty:

• bezpośrednio lub pośrednio wspierające agresję Rosji na Ukrainę, poważne naruszenia praw człowieka, represje antydemokratyczne, lub inne działania stanowiące poważne zagrożenie dla demokracji lub praworządności w Rosji i na Białorusi;
• bezpośrednio związane z ww. osobami i podmiotami, w szczególności ze względu na powiązania o charakterze osobistym, organizacyjnym, gospodarczym lub finansowym, o ile stwierdzono prawdopodobieństwo wykorzystania przez nie posiadanych środków lub zasobów dla wsparcia sankcjonowanych działań.

W toku prac legislacyjnych z Ustawy wykreślono kontrowersyjny przepis proponujący wpis na listę sankcyjną osób i podmiotów stanowiących zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.

Decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o wpisie na listę jest niezaskarżalna w zwykłej procedurze administracyjnej oraz podlega natychmiastowemu wykonaniu w dniu następującym po jej udostępnieniu w Biuletynie Informacji Publicznej. Podważenie decyzji o wpisie możliwe jest w drodze:

• skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego lub
• wniosku o skreślenie z listy,

przy czym żadna z tych procedur co do zasady nie powoduje wstrzymania wpisu lub zawieszenia jego skuteczności.

Środki ograniczające według ustawy. Wykluczenie z postępowań o udzielenie zamówienia publicznego 

Wobec osób i podmiotów wpisanych na krajową listę sankcyjną stosowane będą środki ograniczające analogiczne do tych wynikających dotychczas z ustawodawstwa unijnego, a mianowicie:

• zamrożenie wszystkich funduszy i zasobów gospodarczych będących własnością, znajdujących się w posiadaniu lub pod kontrolą podmiotów sankcjonowanych;
• zakaz udostępniania podmiotom sankcjonowanym chociażby pośrednio funduszy lub zasobów gospodarczych;
• zakaz umyślnego i świadomego udziału w czynnościach zmierzających do obejścia ww. zakazów.

Ponadto, ustawa sankcyjna przewiduje nowy środek ograniczający w postaci wykluczenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego lub konkursów prowadzonych na podstawie Prawa zamówień publicznych. Wykluczenie dotyczyć będzie:

• wykonawców i uczestników konkursu figurujących na listach sankcyjnych Unii Europejskiej, przyjętych wobec Rosji i Białorusi;
• wykonawców i uczestników konkursu figurujących na krajowej liście sankcyjnej;
• wykonawców i uczestników konkursu, których beneficjentem rzeczywistym jest osoba figurująca na jednej z ww. list sankcyjnych;
• wykonawców i uczestników konkursu, których jednostką dominującą jest podmiot figurujący na jednej z ww. list sankcyjnych.

Wykonawca pozostaje wykluczony z postępowania dopóty, dopóki aktualne pozostają okoliczności uzasadniające wykluczenie.

Nowy środek ograniczający ma zastosowanie również do postępowań wszczętych i niezakończonych na dzień wejścia w życie Ustawy, przy czym wykonawcom i zamawiającym uczestniczącym w tych postępowaniach przysługuje 14-dniowy okres przejściowy, który ma pozwolić m.in. na dostosowanie dokumentacji zamówienia.

Więcej na temat ogólnounijnego zakazu udziału rosyjskich wykonawców w zamówieniach publicznych i koncesjach.

Embargo i nowe obowiązki dla podmiotów uczestniczących w obrocie węglem

Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie krajowego embargo na węgiel pochodzący z terytorium Rosji i Białorusi. Mimo zbieżności czasowej, to rozwiązanie nieco odmienne od regulacji przyjętych 8 kwietnia 2022 r. na poziomie unijnym. Podstawowe różnice między reżimami prawnymi kształtują się następująco:

Zgodnie z Ustawą, zakazany jest zarówno import węgla pochodzącego z Rosji lub Białorusi do Polski, jak i przemieszczanie takiego węgla przez terytorium Polski między dwoma państwami trzecimi lub jego przywóz do Polski z terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

Z embargo wiązać się będą nowe obowiązki dokumentacyjne dla podmiotów uczestniczących w obrocie węglem na terytorium Polski:

• importerzy węgla powinni dysponować dokumentami potwierdzającymi kraj pochodzenia węgla, datę wprowadzenia lub przemieszczenia węgla na terytorium Polski, a w przypadku węgla pochodzącego z Ukrainy – także region jego wydobycia. Dokumenty powinny być przechowywane przez okres 5 lat od daty wprowadzenia węgla na terytorium Polski i udostępniane na żądanie właściwych organów kontrolnych;
• przedsiębiorcy dokonujący obrotu węglem na terytorium Polski powinni każdorazowo przekazać nabywcy oświadczenie obejmujące kraj pochodzenia węgla (w tym region Ukrainy, jeśli dotyczy) oraz datę jego wprowadzenia na terytorium Polski lub datę nabycia od polskiej kopalni. Oświadczenie składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe oświadczenia, zaś przedsiębiorca powinien przechowywać kopie wydanych i otrzymanych oświadczeń przez okres 5 lat od dnia ich wydania lub otrzymania.

Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie środków ograniczających

Za naruszenia przepisów Ustawy i rozporządzeń sankcyjnych Unii Europejskiej przewidziany jest równoległy reżim odpowiedzialności administracyjnej i karnej.

W zakresie kar pieniężnych wymierzanych w procedurze administracyjnej, mogą one być stosowane w szczególności przez następujące podmioty:

Ponadto, Ustawa przewiduje odpowiedzialność karną osób fizycznych za:

• naruszenie sankcji przyjętych przez Unię Europejską wobec Rosji i Białorusi m.in. w zakresie zakazu dostarczania lub nabywania określanych tam produktów i technologii;
• udział w działaniach, których celem lub skutkiem są naruszenia sankcji unijnych jak wyżej;
• naruszenie embargo na węgiel wynikającego z Ustawy.

Wszystkie z powyższych czynów zagrożone są karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata.