Na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się długo wyczekiwany projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa, potocznie nazywanej ustawą o ochronie sygnalistów.

Celem ustawy jest wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, zwanej powszechnie dyrektywą o ochronie sygnalistów. Ma ona wprowadzić do polskiego porządku prawnego przepisy chroniące sygnalistów, czyli osoby, które w dobrej wierze dokonują swojemu pracodawcy zgłoszenia nieprawidłowości lub naruszania prawa.

O najważniejszych założeniach dyrektywy o ochronie sygnalistów pisaliśmy tutaj.

Poniżej przedstawiamy listę najistotniejszych, z punktu widzenia pracodawców, założeń projektu:

• Obowiązki dotyczące zgłoszeń wewnętrznych będą miały zastosowanie do pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników;
• Powyższy próg 50 pracowników nie będzie mieć jednak zastosowania m.in. do pracodawców wykonujących działalność w zakresie: (i) usług, produktów i rynków finansowych, (ii) zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, (iii) bezpieczeństwa transportu oraz (iv) ochrony środowiska;
• Zakresem ustawy objęte będzie zgłaszanie naruszeń prawa niezależnie od tego, czy dokonywane będzie ono przez pracowników, czy także przez inne osoby, które powzięły wiadomość o naruszeniu prawa w kontekście związanym z pracą, niezależnie od podstawy prawnej i formy świadczenia pracy (dotyczy to także przedsiębiorców współpracujących na podstawie umowy B2B), jak również niezależnie od tego, czy dany stosunek prawny ma zostać dopiero nawiązany (kandydaci w procesie rekrutacji), czy już ustał (byli pracownicy i współpracownicy);
• Ustawa ureguluje trzy tryby możliwego postępowania sygnalisty (zgłoszenia lub ujawnienia) w reakcji na powziętą informację o naruszeniu, tj.: (i) skierowanie zgłoszenia do pracodawcy (zgłoszenie wewnętrzne), (ii) skierowanie zgłoszenia do organu publicznego (ponadto także do wyznaczonego organu centralnego - Rzecznika Praw Obywatelskich) oraz (iii) ujawnienie publiczne;
• Przepisy chroniące osoby zgłaszające naruszenia prawa będą miały zastosowanie nie tylko do naruszeń prawa przewidzianych przez dyrektywę 2019/1937 (akty prawne wymienione w załączniku do dyrektywy 2019/1937), ale także do wszystkich naruszeń prawa krajowego w dziedzinach odpowiadających tym wymienionym w dyrektywie,
• Dodatkowo, w przypadku zgłoszeń wewnętrznych, pracodawca będzie miał prawo rozszerzenia zakresu naruszeń prawa, które mogą być przedmiotem zgłoszenia wewnętrznego o inne naruszenia, w szczególności dotyczące regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych;
• Przepisy ustawy będą stosowane do anonimowych zgłoszeń informacji o naruszeniu wyłącznie w przypadkach, gdy możliwość zgłoszenia anonimowo informacji o naruszeniu jest przewidziana w regulaminie zgłoszeń wewnętrznych lub w procedurze zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu;
• Projektowane przepisy mają spowodować wzmocnienie sytuacji prawnej zgłaszającego naruszenie, poprzez odwrócenie ciężaru dowodu, według modelu zbliżonego do ochrony przed nierównym traktowaniem w zatrudnieniu. Oznacza to, że jeżeli osoba zgłaszająca twierdzi, iż w wyniku zgłoszenia lub dokonania ujawnienia publicznego poniosła szkodę, przyjmuje się, że szkoda została wyrządzona w ramach działań odwetowych za zgłoszenie lub ujawnienie publiczne. Wówczas to na osobie, która podjęła działania powodujące szkodę, spoczywać będzie ciężar udowodnienia, że działania te przeprowadziła z należycie uzasadnionych powodów;
• Jednostronna czynność prawna obejmująca rozwiązanie stosunku prawnego, na podstawie którego świadczona jest praca (innego niż stosunek pracy), z powodu zgłoszenia lub ujawnienia informacji o naruszeniu, będzie z mocy prawa bezskuteczna. Podobnie wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia umowy w obrocie gospodarczym, której stroną jest zgłaszający, w szczególności dotyczącej sprzedaży lub dostawy towarów lub świadczenia usług, z powodu zgłoszenia naruszenia, będzie bezskuteczne;
• Ustawa wprowadza nieważność z mocy prawa tzw. klauzul kneblujących (ang. „gagging clauses”), tj. klauzul ograniczających możliwość zgłoszenia lub ujawnienia informacji o naruszeniu, które mogłyby być zamieszczane w umowach o pracę lub innych aktach, na których podstawie powstaje lub kształtowany jest stosunek pracy;
• Pracodawca ma obowiązek wydania regulaminu zgłoszeń wewnętrznych. Zastosowanie znajdzie tutaj procedura zbliżona do obowiązującej obecnie przy ustalaniu regulaminu pracy, co ma zapewnić spójność z przepisami Kodeksu pracy. Regulamin zgłoszeń wewnętrznych będzie podlegał konsultacji z: organizacją związkową albo przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy i będzie wchodził w życie po dwóch tygodniach od jego ogłoszenia. Każdy pracownik ma się z nim zapoznać przed przystąpieniem do pracy.
• Regulamin zgłoszeń wewnętrznych może dodatkowo objąć inne osoby, od których przyjmowane będą zgłoszenia, takie jak: byli pracownicy, osoby świadczące pracę na rzecz pracodawcy na innej podstawie niż stosunek pracy, akcjonariusze, wspólnicy, członkowie organu zarządzającego lub organu nadzoru, wolontariusze, stażyści oraz osoby pracujące pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy i dostawcy. Wówczas będą oni musieli się z nim zapoznać przed rozpoczęciem współpracy z pracodawcą;
• Regulamin zgłoszeń wewnętrznych ma określać, w szczególności, maksymalny termin na przekazanie zgłaszającemu informacji zwrotnej. Termin ten nie może być dłuższy niż trzy miesiące od potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia;
• Pracodawcy w sektorze prywatnym, którzy zatrudniają co najmniej 50, lecz nie więcej niż 249 pracowników, mogą na podstawie umowy współpracować między sobą w zakresie przyjmowania i weryfikacji zgłoszeń oraz podejmowania działań następczych. Istnieje również możliwość realizacji obowiązku w zakresie funkcjonowania wewnętrznego kanału zgłoszeń poprzez powierzenie go podmiotom zewnętrznym;
• Pracodawcy będą mieć obowiązek prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych, a dane w rejestrze zgłoszeń wewnętrznych będą przechowane przez okres pięciu lat od dnia przyjęcia zgłoszenia;
• Wprowadzona zostanie sankcja karna (grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat trzech) dla osób, które nie ustanowią wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, albo ustanowiona przez nie procedura naruszać będzie przepisy ustawy;
• Ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od jej ogłoszenia;
• Pracodawcy zatrudniający co najmniej 250 pracowników będą zobowiązani do wprowadzenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych w terminie wejścia w życie ustawy, co może nastąpić jeszcze w tym roku. Data nie jest znana, jednak zgodnie z dyrektywą, jej implementacja do porządku krajowego powinna nastąpić do dnia 17 grudnia 2021 roku;
• Pracodawcy sektora prywatnego zatrudniający co najmniej 50 i mniej niż 250 pracowników będą mieli obowiązek ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych do dnia 17 grudnia 2023 r.;
• Projekt trafił do opiniowania i uzgodnień międzyresortowych. Uwagi w ramach procesu legislacyjnego mogą składać m.in. organizacje przedsiębiorców, w terminie 30 dni od dnia publikacji, tj. do 18 listopada 2021 r.

O pierwszych założeniach projektu tzw. ustawy o sygnalistach pisaliśmy wcześniej tutaj.