W ferworze intensywnych prac legislacyjnych związanych z uchwalaniem „Polskiego Ładu”, nieco bez echa przeszło opublikowanie nowego projektu ustawy o fundacji rodzinnej z 15 października 2021 r. („Projekt”). Tymczasem, zmiany w stosunku do poprzedniego projektu z marca br. są znaczące i w dużej mierze uwzględniają postulaty zgłaszane w trakcie konsultacji publicznych. W tym alercie przedstawiamy w pigułce najważniejsze założenia Projektu.

• Istota i cel fundacji rodzinnych
• Utworzenie fundacji rodzinnej
• Majątek fundacji rodzinnej
• Zasady opodatkowania
• Fundacja rodzinna jako holding
• Organy fundacji
• Kwestie spadkowe
• Obrót nieruchomościami rolnymi

Istota i cel fundacji rodzinnych

Fundacje rodzinne to instytucje prawne z powodzeniem funkcjonujące w wielu systemach prawnych Europy zachodniej, szczególnie w krajach niemieckojęzycznych (Liechtensteinie, Szwajcarii i Austrii). Pozwalają one na ukształtowanie przez fundatora – twórcę biznesu rodzinnego – zasad zarządzania spółkami rodzinnymi i czerpania pożytków z dochodów generowanych przez spółki rodzinne na wiele pokoleń do przodu. Dotychczas polscy przedsiębiorcy, planujący sukcesję międzypokoleniową, byli zmuszeni korzystać z zagranicznych fundacji rodzinnych, ze względu na brak podobnych rozwiązań w polskim systemie prawnym. Ma się to zmienić z chwilą wprowadzenia do obrotu prawnego polskiej fundacji rodzinnej.

Fundacje rodzinne, w kształcie przedstawionym w Projekcie, mają za zadanie ułatwić przeprowadzenie sukcesji międzypokoleniowej bez konieczności upłynniania majątku spadkodawcy przez spadkobierców w celu dokonania wzajemnych rozliczeń. Ma to w założeniu zapewnić trwałość biznesom zbudowanym przez spadkodawców i wniesionym do fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna, w zamian za otrzymywany majątek, nie wyda żadnych instrumentów odzwierciedlających prawo do partycypacji w dochodach czy majątku fundacji, przez co majątek posiadany przez fundację rodzinną nie wejdzie do masy spadkowej po spadkodawcy – założycielu fundacji.

W świetle Projektu, fundacja rodzinna zarządza posiadanym majątkiem i zapewnia jego ochronę oraz spełnia świadczenia na rzecz beneficjentów – tj. osób fizycznych lub organizacji pozarządowych prowadzących działalność pożytku publicznego.

Utworzenie fundacji rodzinnej

Fundatorem fundacji rodzinnej może być jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Fundacja rodzinna będzie tworzona na podstawie oświadczenia o utworzeniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie. Fundacja utworzona na podstawie oświadczenia będzie mogła zostać utworzona przez więcej niż jednego fundatora.

Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo otwarcia testamentu (urzędowa procedura po śmierci spadkodawcy mająca m.in. na celu potwierdzenie faktu istnienia testamentu) powstanie fundacja rodzinna w organizacji. Natomiast z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, który będzie prowadzony przez Sąd Okręgowy w Warszawie, fundacja rodzinna nabędzie osobowość prawną.

Majątek fundacji rodzinnej

Projekt nie wprowadza zamkniętego katalogu składników majątku fundacji rodzinnej. Zgodnie z Projektem, w skład majątku fundacji rodzinnej wejdą:

• fundusz założycielski wnoszony przez fundatora;
• darowizny dokonywane przez fundatora, spadkobierców ustawowych po fundatorze, jego małżonku, krewnych w linii prostej oraz darowizny dokonywane przez trusty^I;
• ponadto, majątek fundacji będzie także powstawał z dochodów osiąganych przez fundację w trakcie jej funkcjonowania z dywidend i zysków wypłacanych przez spółki zależne fundacji rodzinnej oraz z działalności gospodarczej prowadzonej przez fundację rodziną w ściśle określonych obszarach (np. w zakresie obrotu posiadanym mieniem, najmu nieruchomości, udzielania pożyczek, prowadzenia gospodarstwa rolnego).

Zasady opodatkowania

Fundacja rodzinna będzie podatnikiem podatku CIT. Wolne od opodatkowania będą przychody, które fundacja rodzinna otrzyma od fundatora na realizację swoich celów oraz na fundusz założycielski.

Transakcje między fundacją rodzinną a beneficjentami fundacji nie będą podlegać przepisom o cenach transferowych.

Dochody osiągane przez beneficjentów fundacji rodzinnej będących bliską rodziną fundatora będą efektywnie opodatkowane jednokrotnie – podatkiem od spadków i darowizn („PSD”) na poziomie beneficjentów albo podatkiem CIT na poziomie fundacji rodzinnej:

• Zwolnieniu z CIT będą podlegać przychody uzyskiwane przez fundację rodzinną z zysków kapitałowych (m.in. z dywidend od spółek zależnych oraz ze zbycia udziałów / akcji w spółkach zależnych) oraz z tytułu odsetek z trustów spełniających określone warunki. Ich wypłata na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej będzie natomiast podlegać PSD w stawce 19%.
• Innego rodzaju przychody (dochody) fundacji rodzinnych będą opodatkowane CIT na zasadach ogólnych, z możliwością zastosowania na zasadach ogólnych stawki 9% (dla tzw. małych podatników lub podatników rozpoczynających prowadzenie działalności). Wypłaty dokonywane przez fundację rodzinną z takich przychodów na rzecz fundatora oraz jego bliskiej rodziny (stanowiącej tzw. I grupę podatkową w rozumieniu PSD) będą zwolnione z PSD. Wypłaty dokonywane na rzecz innych beneficjentów będą opodatkowane według stawki i zasad, które obowiązywałyby, gdyby beneficjent otrzymał wypłatę bezpośrednio od fundatora. Dzięki temu, osoby należące do II grupy podatkowej względem fundatora (tj. niektórzy krewni w linii bocznej inni niż rodzeństwo oraz niektórzy powinowaci) będą mogły skorzystać z obniżonych stawek PSD, mimo że otrzymają darowiznę od fundacji rodzinnej, w stosunku do której należą do III grupy podatkowej. Oznacza to „przeskok” do II grupy podatkowej ze stawkami PSD 7%, 9%, 12% zamiast stawek 12%, 16%, 20% obowiązujących dla III grupy podatkowej. Płatnikiem PSD będzie fundacja rodzinna. W praktyce oznacza to, że fundacja rodzinna wyręczy beneficjentów w formalnościach związanych z rozliczeniem PSD od świadczeń otrzymanych od fundacji rodzinnej.

W przypadku fundacji rodzinnych utworzonych przez więcej niż jednego fundatora, beneficjenci będący bliską rodziną jednego z fundatorów skorzystają z powyższego zwolnienia z PSD, jeżeli otrzymane przez nich wypłaty będą pochodzić z mienia wniesionego do fundacji rodzinnej przez tego fundatora oraz z dochodów z tego mienia. Zatem wypłaty pochodzące np. z darowizn dokonanych przez innego fundatora, nie będącego dla danego beneficjenta bliską rodziną, nie skorzystają w powyższego zwolnienia.

Powyższe zasada ograniczająca zakres zwolnienia z PSD opodatkowania powinna mieć jednak niewielkie znaczenie praktycznie, gdyż fundacje rodzinne zakładane przez kilku polskich rezydentów zagranicą zwykle są tworzone w ramach rodziny nuklearnej (tj. przez rodziców – twórców biznesu i ich dzieci – sukcesorów biznesu). Przy tego typu konstelacjach fundatorów przyszłych polskich fundacji rodzinnych, zwolnienie z PSD będzie zasadniczo przysługiwać każdemu wstępnemu i zstępnemu któregokolwiek z fundatorów, bez względu na to z mienia którego z fundatorów będzie pochodzić wypłata.

W Projekcie zabrakło niestety jasnego uregulowania zwolnienia z opodatkowania polskiej fundacji rodzinnej, która otrzyma majątek od zagranicznej fundacji rodzinnej lub od fundatora takiej fundacji. Takie rozwiązanie byłoby szczególnie istotne dla tych polskich przedsiębiorców, którzy chcieliby przenieść się ze swoją zagraniczną fundacją rodzinną do Polski po wejściu w życie ustawy o polskiej fundacji rodzinnej.

Fundacja rodzinna jako holding

Fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić działalność gospodarczą w ograniczonym, ściśle określonym zakresie. Między innymi, fundacja rodzinna będzie mogła przystępować i uczestniczyć w spółkach handlowych, zbywać udziały (akcje / ogół praw i obowiązków) w takich spółkach oraz udzielać pożyczek takim spółkom. Pozwoli to fundacji rodzinnej na pełnienie funkcji podmiotu holdingowego, bez konieczności tworzenia dodatkowej spółki holdingowej pod fundacją. Co istotne, zyski kapitałowe osiągane przez fundację z dywidend otrzymywanych od spółek zależnych oraz ze zbycia udziałów czy akcji w tych spółkach mają być zwolnione z opodatkowania.

Organy fundacji

• Podstawowym, obligatoryjnym organem fundacji rodzinnej będzie zarząd, który będzie prowadzić sprawy fundacji rodzinnej i reprezentować ją na zewnątrz.
• Fundator w statucie fundacji rodzinnej może ponadto ustanowić radę protektorów, przy czym organ ten musi zostać ustanowiony, jeśli liczba beneficjentów fundacji przekracza 25 osób. Rada protektorów będzie pełnić funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie.
• Ponadto, w fundacji rodzinnej będzie także funkcjonować zgromadzenie beneficjentów tworzonych przez tych beneficjentów, którym statut przyznał uprawnienie do uczestnictwa w zgromadzeniu. Zgromadzenie beneficjentów będzie organem o ograniczonych kompetencjach, zasadniczo węższych od uprawnień zgromadzenia wspólników spółek z o.o. W świetle Projektu, uchwały zgromadzenia beneficjentów mają być wymagane do rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania zarządu z działalności fundacji rodzinnej oraz sprawozdania finansowego, udzielenia absolutorium oraz w innych sprawach wymienionych w ustawie (np. do uzupełnienia składu danego organu) lub statucie.

Kwestie spadkowe

Projekt proponuje wprowadzenie zmian do części spadkowej Kodeksu cywilnego:

• Mienie przekazane lub darowane przez spadkodawcę fundacji rodzinnej będzie zaliczane do podstawy obliczenia zachowku^II. Niemniej co istotne, darowizny przekazane fundacji rodzinnej więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku nie będą brane pod uwagę przy obliczaniu zachowku (nie zwiększą podstawy obliczenia zachowku). Fundacja rodzinna, która otrzyma od fundatora darowizny, będzie jednym z obowiązanych do spełnienia roszczeń uprawnionych do zachowku po fundatorze.
• Roszczenia o zachowek będą mogły zostać rozłożone na raty przez sąd lub w drodze porozumienia między stronami. Te regulacje mogą pozwolić fundacji rodzinnej na spełnienie roszczeń o zachowek bez konieczności upłynniania przedsiębiorstwa fundacji rodzinnej, rozumianego jako otrzymane przez fundację przedsiębiorstwo osoby fizycznej i udziały albo akcje w osobie prawnej.
• Wprost zostanie wprowadzona możliwość zrzeczenia się przez najbliższą rodzinę przyszłego spadkodawcy prawa do zachowku. Dzięki takiemu rozwiązaniu, przyszły spadkodawca (fundator fundacji rodzinnej) będzie mógł jeszcze za życia zawrzeć z najbliższą rodziną (zstępnymi, małżonkiem, rodzicami) umowy o zrzeczeniu się zachowku, przez co fundacja rodzinna nie będzie narażona na roszczenia o zachowek, które mogłyby zagrozić integralności jej majątku. Ponadto, zrzeczenie się prawa do zachowku przez któregokolwiek członka najbliższej rodziny przyszłego spadkodawcy nie spowoduje proporcjonalnego zwiększania się zachowków pozostałych uprawnionych.

Obrót nieruchomościami rolnymi

Projekt wprowadza także zmiany do ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, w celu ułatwienia fundacji rodzinnej oraz beneficjentom będącym osobami bliskimi fundatora nabywania nieruchomości rolnych.

Zgodnie z proponowanymi zmianami, nabycie nieruchomości rolnej przez fundację rodzinną lub osobę bliską fundatora nie będzie wymagać zgody Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa („KOWR”). Ponadto, beneficjent będący osobą bliską fundatora, który otrzyma nieruchomość rolną od fundacji rodzinnej nie będzie miał obowiązku prowadzenia gospodarstwa rolnego. Co więcej, KOWR nie będzie miał prawa do złożenia oświadczenia o nabyciu nieruchomości rolnych nabywanych przez fundację rodzinną oraz osobę bliską fundatora na podstawie innego tytułu prawnego niż umowa sprzedaży. W praktyce oznacza to, że nieruchomości rolne przekazywane przez fundatora fundacji rodzinnej nie będą mogły zostać nabyte przez KOWR i zasilą majątek fundacji.

Projekt w swoim obecnym brzmieniu nie wprowadza natomiast żadnych ułatwień w zakresie przekazywania fundacji rodzinnej udziałów lub akcji w spółkach kapitałowych, które są właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha. Oznacza to, że wniesienie akcji czy udziałów takich spółek do fundacji rodzinnej będzie mogło wiązać się z wykonaniem przez KOWR uprawnienia do ich nabycia. Należy wyrazić nadzieję, że takie ułatwienia pojawią się w ostatecznym kształcie ustawy o fundacji rodzinnej.

***

Projekt znajduje się na wczesnym etapie prac legislacyjnych – jest procedowany w Rządowym Centrum Legislacji. Rozwiązania przedstawione w Projekcie mogą podlegać zmianom, zwłaszcza, że do projektodawcy – Ministerstwa Rozwoju i Technologii – wciąż napływają uwagi i opinie do Projektu. W świetle Projektu, ustawa o fundacjach rodzinnych miałaby wejść w życie 1 czerwca 2022 r.

***

^IW rozumieniu Projektu, trust to regulowany przepisami prawa obcego stosunek prawny na podstawie którego dokonuje się przeniesienia własności lub posiadania wartości majątkowych na powiernika w celu sprawowania zarządu powierniczego oraz udostępniania tych wartości beneficjentom tego stosunku.

^IIZachowek to mechanizm przewidziany w prawie spadkowym mający na celu ochronę najbliższej rodziny spadkodawcy (tj. zstępnych, małżonka oraz rodziców) przed skutkami pominięcia ich przez spadkodawcę w testamencie lub ustanowienia ich spadkobiercami testamentowymi w mniejszym udziale niż przypadałby im ustawowo oraz przed skutkami wyzbycia się przez przyszłego spadkodawcę majątku w drodze darowizn udzielonych innym osobom niż najbliższa rodzina.