15 grudnia 2021 roku Komisja Europejska opublikowała drugi zestaw dyrektyw „Fit for 55” – pakietu zmierzającego do zapewnienia redukcji emisji gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej o 55 procent do 2030 roku względem poziomu emisji z 1990 roku.

Jednym z istotnych projektów jest projekt dyrektywy dotyczącej odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciwko środowisku, która miałaby zastąpić obowiązującą obecnie Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 listopada 2008 roku w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne. Proponowane rozszerzenie katalogu sankcji i kategorii przestępstw środowiskowych jest kolejnym narzędziem zabezpieczającym nie tylko efektywne wdrożenie strategii Green Deal (tj. Europejskiego Zielonego Ładu), ale też polityki gospodarczej Unii Europejskiej.

Projekt ten wpisuje się w ostatnie trendy na rynku – Green Compliance i ESG, podkreślając znaczenie ochrony środowiska w działalności spółek, szczególnie, gdy uwzględni się kontekst opisanych poniżej sankcji za przestępstwa środowiskowe. Specyfika takiej przestępczości, opartej na rozbudowanym łańcuchu dostaw i produkcji, jak również skomplikowanych schematach eksportowo-importowych związanych z działalnością gospodarczą, znacząco utrudnia wyeliminowanie ryzyka udziału w tych procederach. Tym bardziej przy planowanym zaostrzeniu odpowiedzialności spółki będą musiały przykładać jeszcze większą wagę do systemu doboru dostawców i kontrahentów, szczególnie pod kątem gospodarowania odpadami przez podmioty nieuprawnione.

Ponadto, projekt dyrektywy zakłada możliwość szerokiego informowania o przestępstwach i nałożonych na przedsiębiorstwa karach, uwzględniając szerszy kontekst raportowania niefinansowego i Taksonomii. Jawność dotycząca nałożonych sankcji i prowadzonych postępowań ma zagwarantować większą przejrzystość na rynku i w konsekwencji wyeliminować z niego spółki, które nie spełniają rygorystycznych wymogów unijnych. Jednym z narzędzi, które mają to zapewnić, ma być ochrona prawna sygnalistów zgłaszających organom publicznym nieprawidłowości oraz dopuszczenie do postępowań zainteresowanej społeczności, w szczególności organizacji pozarządowych.

Chęć wprowadzenia do unijnego porządku prawnego nowej dyrektywy dotyczącej odpowiedzialności karnej za przestępstwa przeciwko środowisku jest podyktowana faktem, iż obecnie obowiązujące w tej materii przepisy postrzegane są jako nieskuteczne. Nowa dyrektywa usunąć ma istniejące luki regulacyjne i zapewnić szerszą ochronę środowiska poprzez aktualizację zakresu przepisów, wyjaśnienie lub eliminację niejasnych terminów użytych w definicjach czy też zapewnienie skutecznych, odstraszających i proporcjonalnych rodzajów i poziomów sankcji.

Proponowany przez Komisję katalog przestępstw przeciwko środowisku poszerza go o takie czyny, jak:

• wprowadzanie do obrotu produktu, który powoduje lub może powodować znaczną szkodę dla jakości powietrza, wody lub gleby, lub dla zwierząt lub roślin w wyniku zastosowania produktu na większą skalę (szczególnie w kontekście tzw. forever chemicals, o których pisaliśmy tutaj),
• zrzuty substancji zanieczyszczających ze statków,
• pobór wód powierzchniowych lub podziemnych, który powoduje lub może powodować znaczną szkodę dla stanu lub potencjału ekologicznego,
• wprowadzanie na rynek Unii Europejskiej nielegalnie pozyskanego drewna lub produktów z drewna, które zostały wykonane z nielegalnie pozyskanego drewna,
• każde zachowanie, które powoduje pogorszenie stanu siedliska przyrodniczego na obszarze chronionym,
• wprowadzanie lub rozprzestrzenianie inwazyjnych gatunków obcych będących przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej,
• produkcja, wprowadzanie do obrotu, przywóz, wywóz, stosowanie, emisja lub uwalnianie fluorowanych gazów cieplarnianych.

W projekcie uwzględniono także sankcje finansowe dla osób prawnych, które mają wynieść nie mniej niż 5 procent całkowitego obrotu w danym państwie członkowskim w roku obrotowym poprzedzającym decyzję o nałożeniu grzywny. Sankcje te jednoznacznie wskazują, że Komisja nie uwzględnia żadnych kompromisów, jeśli chodzi o zanieczyszczających środowisko i każdy taki przypadek ma być w Unii traktowany z najwyższą surowością.

Co więcej, nowa dyrektywa – w przeciwieństwie do pierwotnej – nakłada na państwa członkowskie obowiązek zagrożenia przestępstw przeciwko środowisku karą więzienia o maksymalnym wymiarze co najmniej 4 lat, niektórych sankcją maksymalną co najmniej 6, a nawet 10 lat pozbawienia wolności, zależnie od stopnia dokonanej szkody. Istotnym z punktu widzenia ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej może okazać się także zaproponowany przez Komisję katalog sankcji innych niż pozbawienie wolności. Mimo, iż projekt skierowany jest głównie od osób prawnych, to kary dla osób fizycznych mogą zostać nałożone na każdą z osób odpowiedzialnych w danym podmiocie za kwestie środowiskowe. Tym samym przepisy dyrektywy w proponowanym brzmieniu będą działać dwutorowo, umożliwiając nałożenie na organy osób prawnych dotkliwych sankcji finansowych oraz osobiste ukaranie osób odpowiedzialnych, np. karą pozbawienia wolności lub sankcjami dodatkowymi, takimi jak:

• pozbawienie prawa do korzystania ze świadczeń publicznych lub pomocy publicznej,
• czasowe lub stałe wykluczenie z dostępu do finansowania publicznego, w tym procedur przetargowych, dotacji i koncesji,
• cofnięcie zezwoleń i upoważnień do prowadzenia działalności, która doprowadziła do popełnienia przestępstwa,
• opublikowanie na szczeblu krajowym lub unijnym orzeczenia sądowego,
• umieszczenie pod nadzorem sądowym,
• czasowy lub stały zakaz prowadzenia działalności gospodarczej,
• likwidacja sądowa.

Po implementacji dyrektywy do krajowego porządku prawnego można spodziewać się znacznego zaostrzenia przepisów karnych dotyczących ochrony środowiska, które w Polsce dotychczas były stosunkowo łagodne. Projekt dyrektywy w omawianym brzmieniu jest również wyraźnym sygnałem dla rynku o zwiększającym się znaczeniu regulacji środowiskowych i ESG w prowadzeniu i planowaniu działalności gospodarczej.

Projekt niebawem będzie procedowany przez Radę oraz Parlament Europejski, a po pozytywnym rozpatrzeniu zostanie przekazany państwom członkowskim celem jego implementacji, co zapewne nastąpi najwcześniej w 2024 roku.

Zapraszamy od kontaktu w zakresie pytań dotyczących kolejnych regulacji i wpływu Green Compliance na działalność poszczególnych sektorów gospodarki.